Prawa człowieka a obecna sytuacja pandemiczno-polityczna

* Poniższy tekst został opracowany przez mgr Katarzynę Sinclair.
** Jest to pierwsza część artykułów z zakresu praw człowieka.

W obliczu aktualnej globalnej sytuacji pandemiczno- politycznej często poruszane są kwestie związane z ogólnie pojętymi prawami człowieka, zauważyłam jednak duże zamieszanie związane z myleniem Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z brytyjską Ustawą o Prawach Człowieka 1989, Europejską Konwencją Praw Człowieka i Kodeksem Norymberskim. Artykuł ten ma na celu zebranie esencji tych dokumentów w jednym miejscu oraz przybliżenie podobieństw i różnic między tymi aktami prawnymi.

W dużym skrócie Powszechna Deklaracja Praw Człowieka oraz Kodeks Norymberski są prawami nadrzędnym, których esencja stała się podstawą do stworzenia aktów prawnych w wielu krajach. Bardzo ważne jest podkreślenie tego, że oba określają prawa JEDNOSTKI, nie jakiejkolwiek grupy czy społeczności. Jednostka jest tą której prawa są chronione, bez ochrony praw jednostki nie ma mowy o ochronie praw jakiejkolwiek grupy. Ciekawe jest jednak to, że oba nie są prawnie wiążące, ale stały się podstawą do stworzenia prawnie wiążących dokumentów w wielu krajach. Europejska Konwencja Praw Człowieka (wiążąca dla krajów które ją podpisały) oraz (brytyjska) Ustawa o Prawach Człowieka 1998 (wiążąca dla Wielkiej Brytanii) wywodzą się z Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Kodeks Norymberski dotyczy specyficznego aspektu praw człowieka związanego z jego zdrowiem- eksperymentów medycznych.

W Polsce obowiązuje Europejska Konwencja Praw Człowieka od 19 stycznia 1993 roku a od 1 maja 1993 roku Polska uznaje jurysdykcję Europejskiego Trybunału Praw Człowieka do przyjmowania skarg indywidualnych.

Poniżej przedstawiona jest esencja tych ważnych dokumentów dotyczących praw człowieka.

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (1948) jest kamieniem milowym w historii praw człowieka. Deklaracja, opracowana przez przedstawicieli różnych środowisk prawnych i kulturowych ze wszystkich regionów świata, została ogłoszona przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych (UN) w Paryżu w dniu 10 grudnia 1948 r jako reakcja na traumatyczne wydarzenia II Wojny Światowej. Po raz pierwszy określono w nim podstawowe prawa człowieka, które mają być powszechnie chronione, dokument został on przetłumaczony na ponad 500 języków. Deklaracja ta zaznaczyła ważną zmianę, ośmielając się stwierdzić, że wszyscy ludzie są wolni i równi. Po raz pierwszy globalne porozumienie umieściło ludzi, a właściwie jednostkę a nie politykę władzy, w centrum swojej agendy.

U podstaw Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka leży przekonanie, że:

uznanie przyrodzonej godności oraz równych i niezbywalnych praw wszystkich członków wspólnoty ludzkiej jest podstawą wolności, sprawiedliwości i pokoju świata,

nieposzanowanie i nieprzestrzeganie praw człowieka doprowadziło do aktów barbarzyństwa, które wstrząsnęły sumieniem ludzkości, i że ogłoszono uroczyście jako najwznioślejszy cel ludzkości dążenie do zbudowania takiego świata, w którym ludzie korzystać będą z wolności słowa i przekonań oraz z wolności od strachu i nędzy,

konieczne jest zawarowanie praw człowieka przepisami prawa, aby nie musiał - doprowadzony do ostateczności - uciekać się do buntu przeciw tyranii i uciskowi,

konieczne jest popieranie rozwoju przyjaznych stosunków między narodami,

Narody Zjednoczone przywróciły swą wiarę w podstawowe prawa człowieka, godność i wartość jednostki oraz w równouprawnienie mężczyzn i kobiet, oraz wyraziły swe zdecydowanie popierania postępu społecznego i poprawy warunków życia w większej wolności,

Państwa Członkowskie podjęły się we współpracy z Organizacją Narodów Zjednoczonych zapewnić powszechne poszanowanie i przestrzeganie praw człowieka i podstawowych wolności,

jednakowe rozumienie tych praw i wolności ma olbrzymie znaczenie dla ich pełnej realizacji.

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka obejmuje 30 artykułów:

1. Wszyscy rodzimy się wolni. Wszyscy mamy własne myśli i pomysły i wszyscy powinniśmy być traktowani w ten sam sposób.

2. Prawa w PDPC należą do każdego, bez względu na to, kim jesteśmy, skąd pochodzimy lub w cokolwiek wierzymy.

3. Wszyscy mamy prawo do życia oraz do życia w wolności i bezpieczeństwie.

4. Nikt nie powinien być trzymany jako niewolnik i nikt nie ma prawa traktować nikogo innego jako swojego niewolnika.

5. Nikt nie ma prawa zadawać tortur ani poddawać kogokolwiek innego okrutnemu lub nieludzkiemu traktowaniu.

6. Wszyscy powinniśmy mieć taki sam poziom ochrony prawnej, kimkolwiek jesteśmy i gdziekolwiek na świecie jesteśmy.

7. Prawo jest takie samo dla wszystkich i musi traktować nas wszystkich jednakowo.

8. Wszyscy powinniśmy mieć prawo do wsparcia prawnego, jeśli jesteśmy traktowani niesprawiedliwie.

9. Nikt nie powinien być aresztowany, osadzony w więzieniu lub odesłany z własnego kraju, chyba że istnieje ku temu dobry powód.

10. Każdy oskarżony o przestępstwo ma prawo do sprawiedliwego i publicznego procesu, a ci, którzy nas sądzą, powinni być niezależni i nie powinni być pod wpływem innych.

11. Każdy oskarżony o popełnienie przestępstwa ma prawo zostać uznany za niewinnego, dopóki nie zostanie mu udowodniona wina.

12. Nikt nie ma prawa wejść do naszego domu, otworzyć naszej poczty lub wtargnąć do naszych rodzin bez ważnego powodu. Mamy również prawo do ochrony, jeśli ktoś próbuje niesprawiedliwie zaszkodzić naszej reputacji.

13. Wszyscy mamy prawo do swobodnego przemieszczania się w naszym kraju oraz do odwiedzania i opuszczania innych krajów, kiedy chcemy.

14. Jeśli grozi nam krzywda, mamy prawo udać się do innego kraju w celu uzyskania ochrony.

15. Wszyscy mamy prawo być obywatelami kraju i nikt nie powinien nam przeszkadzać, bez uzasadnionego powodu, w byciu obywatelem innego kraju, jeśli chcemy.

16. Powinniśmy mieć prawo do zawarcia małżeństwa i posiadania rodziny, gdy tylko osiągniemy wystarczający wiek prawny. Nasze pochodzenie etniczne, narodowość i religia nie powinny nas powstrzymywać przed robieniem tego. Mężczyźni i kobiety mają takie same prawa, gdy są małżeństwem, a także gdy są w separacji. Nigdy nie powinniśmy być zmuszani do małżeństwa. Rząd ma obowiązek chronić nas i naszą rodzinę.

17. Każdy ma prawo do posiadania własności i nikt nie ma prawa odebrać nam jej bez uzasadnionego powodu.

18. Każdy ma wolność myślenia lub wierzenia w to, co chce, w tym prawo do przekonań religijnych. Mamy prawo do zmiany naszych przekonań lub religii w dowolnym momencie oraz prawo do publicznego lub prywatnego praktykowania wybranej przez nas religii, samodzielnie lub z innymi.

19. Każdy ma prawo do własnych opinii i możliwości ich swobodnego wyrażania. Powinniśmy mieć prawo do dzielenia się naszymi pomysłami z kim chcemy i w dowolny sposób, jaki wybierzemy.

20. Wszyscy powinniśmy mieć prawo do tworzenia grup i organizowania pokojowych spotkań. Nikt nie powinien być zmuszany do przynależności do grupy, jeśli nie chce.

21. Wszyscy mamy prawo uczestniczyć w sprawach politycznych naszego kraju albo poprzez swobodny wybór polityków do reprezentowania nas, albo przez przynależność do rządu. Rządy powinny być regularnie głosowane przez społeczeństwo, a indywidualny głos każdej osoby powinien być tajny. Każdy pojedynczy głos powinien być wart tyle samo.

22. Społeczeństwo, w którym żyjemy, powinno pomagać każdej osobie rozwijać się jak najlepiej poprzez dostęp do pracy, zaangażowanie w działalność kulturalną i prawo do opieki społecznej. Każda osoba w społeczeństwie powinna mieć swobodę rozwijania swojej osobowości przy wsparciu zasobów dostępnych w tym kraju.

23. Wszyscy mamy prawo do zatrudnienia, do swobodnego wyboru naszej pracy i do otrzymania sprawiedliwego wynagrodzenia, które pozwala nam żyć i utrzymywać naszą rodzinę. Każdy, kto wykonuje tę samą pracę, powinien mieć prawo do równej płacy, bez dyskryminacji. Mamy prawo spotykać się i tworzyć grupy związkowe w celu obrony naszych interesów jako pracowników.

24. Każdy ma prawo do odpoczynku i czasu wolnego. Powinny istnieć ograniczenia dotyczące godzin pracy, a ludzie powinni mieć możliwość korzystania z płatnych urlopów.

25. Wszyscy mamy prawo do wystarczającej ilości żywności, odzieży, mieszkania i opieki zdrowotnej dla siebie i naszych rodzin. Powinniśmy mieć dostęp do wsparcia, jeśli jesteśmy bez pracy, chorzy, starsi, niepełnosprawni, owdowiali lub nie możemy zarobić na życie z powodów od nas niezależnych. Przyszła matka i jej dziecko powinni otrzymać dodatkową opiekę i wsparcie. Wszystkie dzieci powinny mieć takie same prawa w momencie narodzin.

26. Każdy ma prawo do nauki. Szkoła podstawowa powinna być bezpłatna. Wszyscy powinniśmy być w stanie kontynuować nasze studia tak daleko, jak chcemy. W szkole powinniśmy być wspomagani w rozwijaniu naszych talentów i uczeni zrozumienia i szacunku dla praw człowieka każdego człowieka. Powinniśmy również nauczyć się dogadywać z innymi, bez względu na ich pochodzenie etniczne, religię lub kraj, z którego pochodzą. Nasi rodzice mają prawo wybrać, do jakiej szkoły chodzimy.

27. Wszyscy mamy prawo zaangażować się w sztukę, muzykę, literaturę i naukę naszej społeczności oraz korzyści, jakie przynoszą. Jeśli jesteśmy artystą, muzykiem, pisarzem lub naukowcem, nasze dzieła powinny być chronione i powinniśmy mieć możliwość czerpania z nich korzyści.

28. Wszyscy mamy prawo żyć w pokojowym i uporządkowanym społeczeństwie, aby te prawa i wolności mogły być chronione, a prawa te mogły być używane we wszystkich innych krajach na całym świecie.

29. Mamy obowiązki wobec społeczności, w której żyjemy, które powinny pozwolić nam rozwijać się tak pełnie, jak to możliwe. Prawo powinno gwarantować prawa człowieka i powinno umożliwiać wszystkim cieszenie się takim samym wzajemnym szacunkiem.

30. Żadne z postanowień niniejszej Deklaracji nie może być interpretowane jako implikujące jakiemukolwiek Państwu, grupie lub osobie jakiekolwiek prawo do angażowania się w jakąkolwiek działalność lub do wykonywania jakichkolwiek działań mających na celu zniszczenie któregokolwiek z praw i wolności określonych w niniejszej Deklaracji.

Kodeks Norymberski (1947)

Wyrok trybunału ds. zbrodni wojennych w Norymberdze ustanowił 10 standardów które lekarze muszą spełnić podczas przeprowadzania eksperymentów na ludziach na całym świecie.

Wśród innych wymagań niniejszy dokument ogłosił wymóg dobrowolnej świadomej zgody podmiotu ludzkiego. Zasada dobrowolnej świadomej zgody chroni prawo jednostki do decydowania o własnym ciele. Kodeks ten uznaje również, że ryzyko musi być ważone w stosunku do oczekiwanych korzyści i że należy unikać zadawania niepotrzebnego bólu i cierpienia. Zasady ustanowione w tym kodeksie są obecnie podstawą ogólnych kodeksów etyki lekarskiej.

Kodeks Norymberski

1. Absolutnie koniecznym składnikiem wszelkich eksperymentów medycznych prowadzonych na ludziach jest niewymuszona zgoda na ich przeprowadzenie wyrażona przez osobę, która ma być im poddana. Oznacza to, że osoba na której prowadzony będzie eksperyment musi posiadać pełną zdolność do podejmowania czynności prawnych, mieć pełną władzę w podejmowaniu takiej decyzji bez jakiejkolwiek interwencji w formie przemocy, przekupstwa, wprowadzenia w błąd, przymusu, fałszywej obietnicy lub jakiejkolwiek innej formy ograniczania oraz wymuszania takiej decyzji; osoba ta powinna posiadać wiedzę i zrozumienie znaczenia eksperymentu w takim stopniu, aby móc świadomie podjąć decyzję o swoim uczestnictwie w eksperymencie. Ten ostatni element wymaga, aby przed przyjęciem decyzji twierdzącej przez uczestnika eksperymentu prowadzący eksperyment wyjaśnił osobie, która ma być poddana doświadczeniom, istotę, czas trwania i cel danego eksperymentu, metody i środki, za pomocą których ma być przeprowadzony eksperyment, wszelkie niedogodności i niebezpieczeństwa z tym związane, oraz skutki danego eksperymentu dla zdrowia fizycznego i psychicznego jego uczestników. Odpowiedzialność za uzyskanie zgody obowiązuje każdego, kto doświadczenie organizuje, kieruje nim lub je przeprowadza. Jest to powinność i odpowiedzialność osobista, która nie może zostać bezkarnie przeniesiona na kogoś innego.

2. Eksperyment medyczny powinien zaowocować korzystnymi dla społeczeństwa rezultatami; przy założeniu, że nie ma innych sposobów ich osiągnięcia.

3. Eksperyment medyczny powinien być zaprojektowany i oparty na rezultatach doświadczeń uprzednio przeprowadzonych na zwierzętach, oraz na wiedzy z zakresu historii choroby lub wiedzy pochodzącej z innych badań danego problemu tak, aby wyniki takiego eksperymentu usprawiedliwiały konieczność jego przeprowadzenie na ludziach.

4. Eksperyment medyczny powinien być tak przeprowadzony, aby uniknąć wszystkich niepotrzebnych fizycznych i psychicznych cierpień jak również okaleczeń osób poddanych takiemu eksperymentowi.

5. Żaden eksperyment medyczny nie powinien być przeprowadzony tam, gdzie istnieje niejako a priori przekonanie, że doprowadzi to do śmierci lub trwałego kalectwa z wyjątkiem takiej sytuacji, gdzie uczestnikiem eksperymentu jest lekarz, który dany eksperyment jednocześnie przeprowadza.

6. Stopień podjętego ryzyka uzyskanego z eksperymentu nigdy nie powinien przewyższać znaczenia korzyści dla ludzkości.

7. Odpowiednie przygotowania powinny być podjęte oraz odpowiedni sprzęt medyczny powinien być zastosowany, aby zabezpieczyć osoby poddane eksperymentowi nawet jeśli istnieje minimalne prawdopodobieństwo zranienia, kalectwa lub śmierci.

8. Eksperyment medyczny powinien być przeprowadzony przez wykwalifikowanych naukowców. Najwyższy poziom umiejętności i troski jest wymagany od osób prowadzących eksperyment we wszystkich jego etapach.

9. W trakcie przeprowadzania eksperymentu na osobie, musi ona mieć zagwarantowane prawo tej osobie do natychmiastowego zaprzestania oraz wycofania się z eksperymentu w przypadku, gdy stan fizyczny lub psychiczny wydaje się uniemożliwić zakończenie danego eksperymentu.

10. W trakcie eksperymentu naukowiec odpowiedzialny za jego przeprowadzenie musi być przygotowany na przerwanie eksperymentu na każdym etapie jego trwania, jeśli tylko ma podejrzenie w oparciu o swoją dobrą wolę, swoje najwyższe kwalifikacje i ostrożny osąd – cechy wymagane od takiego naukowca – że zachodzi prawdopodobieństwo zranienia, kalectwa lub śmierci osoby poddanej takiemu eksperymentowi w przypadku, gdyby dany eksperyment nie został przerwany.

Europejska Konwencja Praw Człowieka (dotyczy krajów, które ją podpisały w tym Polskę i Wielka Brytanię)

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka stała się podstawą Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, przyjętej w 1950 roku.

Brytyjscy prawnicy odegrali kluczową rolę w opracowaniu Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, z dużym zaangażowaniem Winstona Churchilla.

Chroni ona prawa człowieka ludzi w krajach należących do Rady Europy, w tym w Wielkiej Brytanii.

Konwencja gwarantuje określone prawa i wolności oraz zakazuje nieuczciwych i szkodliwych praktyk.

Konwencja zapewnia:

prawo do życia (art. 2)

wolność od tortur (art. 3)

wolność od niewolnictwa (art. 4)

prawo do wolności (art. 5)

prawo do rzetelnego procesu sądowego (art. 6)

prawo do niebycia ukaranym za coś, co nie było wówczas niezgodne z prawem (art. 7)

prawo do poszanowania życia rodzinnego i prywatnego (art. 8)

wolność myśli, sumienia i wyznania (art. 9)

wolność wypowiedzi (art. 10)

wolność zgromadzeń (art. 11)

prawo do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny (art. 12)

prawo do niedyskryminacji w odniesieniu do tych praw (art. 14)

prawo do ochrony własności (art. 1 protokołu 1)

prawo do nauki (art. 2 protokołu 1)

prawo do udziału w wolnych wyborach (art. 3 Protokołu 1)

zniesienie kary śmierci (protokół nr 13)

Europejski Trybunał Praw Człowieka stosuje i chroni prawa i gwarancje określone w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Ustawa o Prawach Człowieka 1998 (brytyjska)

Ustawa o Prawach Człowieka z 1998 r. określa podstawowe prawa i wolności, do których każdy w Wielkiej Brytanii ma prawo. Włącza prawa określone w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (EKPC) do krajowego prawa brytyjskiego. Ustawa o Prawach Człowieka weszła w życie w Wielkiej Brytanii w październiku 2000 roku. Obecne trwają prace nad zmianą Ustawy o Prawach Człowieka w Wielkiej Brytanii i utworzeniem Nowoczesnej Karty Praw. Oficjalnie zmiany te mają na celu: “osiągnięcie właściwej równowagi między prawami jednostek, osobistą odpowiedzialnością i szerszym interesem publicznym. Cel ten zostałby osiągnięty przy jednoczesnym zachowaniu zaangażowania Zjednoczonego Królestwa w europejską konwencję praw człowieka (EKPC).”

Ustawa określa twoje prawa człowieka w serii "artykułów". Każdy artykuł dotyczy innego prawa. Wszystkie one pochodzą z EKPC i są powszechnie znane jako "Prawa Konwencji":

Artykuł 2: Prawo do życia

Artykuł 3: Wolność od tortur oraz nieludzkiego lub poniżającego traktowania

Artykuł 4: Wolność od niewolnictwa i pracy przymusowej

Artykuł 5: Prawo do wolności i bezpieczeństwa

Artykuł 6: Prawo do rzetelnego procesu sądowego

Artykuł 7: Nie ma kary bez procesu

Artykuł 8: Poszanowanie życia prywatnego i rodzinnego, domu i korespondencji

Artykuł 9: Wolność myśli, przekonań i religii

Artykuł 10: Wolność wypowiedzi

Artykuł 11: Wolność zgromadzeń i zrzeszania się

Artykuł 12: Prawo do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny

Artykuł 14: Ochrona przed dyskryminacją w odniesieniu do tych praw i wolności